Nằm ven dòng sông Hương thơ mộng, làng Lại Ân – nơi ra đời của dòng tranh làng Sình, không chỉ là một trong những ngôi làng cổ nhất vùng Đàng Trong, mà còn từng là trung tâm văn hóa, thương mại nhộn nhịp của cố đô Huế. Đối diện bên kia sông là Thanh Hà, hay còn gọi là Phố Lở, sau này trở thành phố Bao Vinh, một cảng sông sầm uất, nơi giao thương tấp nập từ thế kỷ XVI. Theo ghi chép của Dương Văn An trong Ô Châu Cận Lục, nơi đây từng vang tiếng gà gáy sáng, nhộn nhịp cảnh khách thương mua bán: “Cầu Bao Vinh ngựa xe tấp nập, làng Lại Ân tiếng gà gáy sáng giục khách thương tài lợi cạnh tranh…”.

Với bề dày lịch sử và vị trí giao thương quan trọng, làng Lại Ân không chỉ là cái nôi của tranh dân gian làng Sình, mà còn lưu giữ những giá trị văn hóa, tín ngưỡng độc đáo, phản ánh nhịp sống sinh hoạt và nghệ thuật của người dân xứ Huế qua nhiều thế kỷ. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng Artnam khám phá chi tiết hơn về loại tranh dân gian này nhé!

Giới thiệu đôi nét về tranh làng Sình – Di sản văn hóa Xứ Huế

Tranh làng Sình là một trong những dòng tranh dân gian đặc sắc của xứ Huế, nổi bật với kỹ thuật mộc bản và giá trị văn hóa độc đáo. Với hơn 400 năm tồn tại, tranh không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn phản ánh tín ngưỡng, đời sống tâm linh và những nét sinh hoạt đặc trưng của người dân địa phương. Trước khi tìm hiểu chi tiết về nguồn gốc, lịch sử hay kỹ thuật của tranh làng Sình, hãy cùng khám phá xem đây thực chất là loại tranh gì và tại sao nó lại trở thành biểu tượng văn hóa Huế.

Tranh làng Sình là loại tranh gì?

Tranh làng Sình là dòng tranh dân gian Huế, được tạo ra chủ yếu cho các nghi lễ thờ cúng, Tết và các dịp tín ngưỡng. Khác với tranh Đông Hồ hay tranh Hàng Trống ở miền Bắc, tranh làng Sình mang đặc trưng riêng: in mộc bản trên giấy dó, dùng màu tự nhiên, họa tiết phản ánh đời sống, thiên nhiên và tâm linh. Những bức tranh này không chỉ đẹp mắt mà còn chứa đựng giá trị văn hóa và giáo dục, giúp người xem hiểu sâu về cuộc sống và tín ngưỡng của người Huế xưa.

Nguồn gốc & lịch sử của tranh làng Sình

Tranh làng Sình là một trong những dòng tranh dân gian đặc sắc của xứ Huế, nổi bật với kỹ thuật mộc bản và giá trị văn hóa độc đáo. Với hơn 400 năm tồn tại, tranh không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn phản ánh tín ngưỡng, đời sống tâm linh và những nét sinh hoạt đặc trưng của người dân địa phương. Để hiểu rõ hơn về dòng tranh này, trước hết chúng ta hãy cùng tìm hiểu nguồn gốc và lịch sử phát triển của tranh làng Sình.

Nguồn gốc của tranh làng Sình

Để thấy được giá trị văn hóa đặc biệt, cần biết tranh làng Sình xuất hiện từ đâu. Nguồn gốc của tranh bắt đầu từ thế kỷ 17 tại làng Sình (Lại Ân), xã Phú Mậu, huyện Phú Vang, Thừa Thiên Huế. Ban đầu, tranh được sản xuất nhằm phục vụ các lễ nghi tôn giáo, cầu an và giải hạn, kết hợp kỹ thuật mộc bản trên giấy dó với màu tự nhiên, họa tiết mang đậm yếu tố tâm linh. Nhờ vậy, tranh làng Sình nhanh chóng trở thành phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa và tín ngưỡng của người dân Huế.

Lịch sử của tranh làng Sình

Để hiểu vì sao tranh làng Sình vẫn được yêu thích cho đến ngày nay, hãy nhìn vào lịch sử phát triển của nó. Trải qua hơn 400 năm, tranh không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là biểu tượng của tín ngưỡng và đời sống tâm linh của con người xứ Huế. Chủ đề tranh trở nên đa dạng hơn theo thời gian, từ tranh thờ, tranh Tết đến những hình ảnh sinh hoạt đời thường và động vật, đặc biệt là 12 con giáp. Ngày nay, tranh làng Sình vẫn được gìn giữ, phục hồi và trở thành điểm nhấn trong du lịch văn hóa Huế, đồng thời là lựa chọn rất phù ý nghĩa khi mua làm quà tặng cho đồng nghiệp, đối tác.

Vai trò tâm linh và tín ngưỡng của tranh làng Sình

Tranh làng Sình từ lâu đã là dòng tranh phục vụ chủ lực cho nhu cầu tín ngưỡng của người dân Huế, xuất hiện trong các dịp cúng bái, lễ Tết để cầu bình an, may mắn cho gia đình. Theo phong tục, sau khi lễ cúng kết thúc, tranh sẽ được hoá cho ông bà, tổ tiên, thể hiện sự tôn kính và gắn kết giữa thế hệ hiện tại với quá khứ. Đây không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, mà còn là biểu hiện sống động của văn hóa, tín ngưỡng và đời sống tâm linh Huế. Chính vì vậy, một bức tranh làng Sình không chỉ làm đẹp không gian, mà còn mang giá trị tinh thần sâu sắc, là sự lựa chọn rất phù hợp cho những ai trân trọng văn hóa dân gian và giữ gìn truyền thống.

Người Huế tin rằng tranh Sình chứa đựng nét linh thiêng của tâm linh, thể hiện niềm kính cẩn hướng về tổ tiên, thần linh hoặc ước mong một cuộc sống an yên, thịnh vượng. Có khoảng hơn 50 đề tài tranh tín ngưỡng cổ sơ, với các tượng Bà, Ông, đồ vật, con vật như voi, hổ, 12 con giáp… để cúng lễ theo từng mục đích cụ thể.

Tuy có nhu cầu sử dụng lớn, nhưng trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, tranh làng Sình đang đứng trước nguy cơ mai một, do sự biến đổi xã hội và thiếu hụt nghệ nhân kế thừa nghề này. Nhiều mộc bản quý bị hư hại, kỹ thuật in mộc bản trên giấy dó và màu tự nhiên dần bị thất truyền, khiến giá trị văn hóa khó lưu giữ trọn vẹn. Vì vậy, việc sở hữu một bức tranh làng Sình Huế không chỉ là đầu tư cho nghệ thuật, mà còn là một cách bảo tồn di sản, mang văn hóa Huế vào không gian sống, đồng thời trải nghiệm một phần tín ngưỡng và tri thức dân gian mà người xưa đã gìn giữ.

Kỹ thuật chế tác tinh xảo của tranh làng Sình

Để tạo ra một bức tranh làng Sình hoàn chỉnh, người thợ phải thực hiện đúng 7 công đoạn tỉ mỉ: xén giấy dó, quét vỏ sò điệp, in bản mộc, phơi tranh, pha màu, tô màu và điểm nhãn cuối cùng. Giấy dó bản xưa có kích thước chuẩn 25×70cm, xén thành các khổ: pha đôi, pha ba, pha tư tùy theo kích thước cần dùng.

Phải nói đến kỹ thuật quét điệp: vỏ sò điệp được giã nhỏ, trộn với bột gạo thành hỗn hợp mịn rồi quét lên giấy. Mỗi lớp giấy quét điệp không chỉ giúp giấy dai, giữ màu lâu mà còn tạo hiệu ứng ánh nhũ nhẹ khi tranh hoàn thành.

Sau khi quét điệp, mực đen được phết lên bản mộc bằng vỏ dừa khô hoặc phết tay rồi phủ giấy lên để in nét chính, tiếp đó phơi khô rồi tô màu bằng tay bằng bút dứa hoặc chổi lá thông.

Màu sắc và bố cục của tranh làng Sình

Tranh Sình sử dụng chủ yếu 5 màu chính: đỏ, vàng, xanh, tím, cam. Màu sắc xưa được pha từ các nguyên liệu tự nhiên như: màu vàng từ hoa hòe, đỏ từ gỗ vang hoặc gạch non, tím từ hạt mồng tơi, xanh từ lá chàm hoặc tro, màu điệp trắng từ vỏ sò điệp.

Các sắc màu hòa quyện theo tông truyền thống mang đậm chất Huế: vàng – chàm, đỏ – bích ngọc, xanh – hỏa hoàng, phí thủy – hổ phách.

Bố cục tranh thường giản đơn, tuân theo lối ước lệ thuận mắt, không cầu kỳ nhưng sống động, có hồn. Đường nét rõ ràng, thô sơ, mang chất mộc mạc làng quê, thể hiện chất dân gian chân thực mà giàu biểu cảm. Mỗi vùng màu được tô ở vị trí cố định, tạo nên sự hòa sắc truyền thống, phù hợp với từng đề tài tranh tín ngưỡng

Sự nỗ lực bảo tồn tranh dân gian làng Sình của người làng nghề

Trải qua hơn 400 năm tồn tại, tranh làng Sình đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa và tín ngưỡng của người dân xứ Huế. Tuy nhiên, trước sự biến đổi của xã hội và sự mai một của nghề truyền thống, việc bảo tồn dòng tranh này đang gặp nhiều thách thức.

Trong vài thập kỷ gần đây, chính quyền địa phương, các nghệ nhân và cộng đồng đã nỗ lực hồi sinh và bảo tồn tranh làng Sình như một di sản văn hóa độc đáo. Các lớp truyền nghề được tổ chức tại làng, những cơ sở nghề tranh kết hợp với du lịch trải nghiệm, giúp du khách tự tay làm và mua tranh Sình; mỗi dịp Tết, sản xuất tranh sôi nổi để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng và du lịch.

Hiện nay, làng Sình còn hơn 20 hộ gia đình duy trì nghề làm tranh, chủ yếu hoạt động từ tháng 10 Âm lịch đến đầu tháng Giêng năm mới.Các nghệ nhân tại đây vẫn kiên trì sử dụng kỹ thuật in mộc bản kết hợp tô màu thủ công, tạo nên những bức tranh độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa Huế.

Ông Kỳ Hữu Phước – một nghệ nhân làng Sình dù đã tuổi cao nhưng vẫn sáng tạo nhiều bản khắc đề tài mới, đưa tranh Sình mở rộng sang dòng tranh trang trí với chủ đề sinh hoạt, mùa màng, Bát âm… gần gũi hơn với thị trường hiện đại. Việc bảo tồn tranh dân gian làng Sình không chỉ là giữ gìn một nghề truyền thống, mà còn là bảo vệ một phần linh hồn của văn hóa dân gian Việt Nam.

Giá trị văn hóa & nghệ thuật của tranh làng Sình

Trải qua hơn bốn thế kỷ, tranh làng Sình vẫn giữ nguyên sức sống của một dòng tranh dân gian Huế độc đáo, vừa mang ý nghĩa tín ngưỡng, vừa ẩn chứa chiều sâu nghệ thuật. Nếu miền Bắc có tranh Đông Hồ, Hà Nội có tranh Hàng Trống, thì xứ Huế tự hào với tranh làng Sình, dòng tranh dân gian thể hiện trọn vẹn tinh thần thanh tao, chân thành và đậm chất nhân văn của người dân miền Trung.
Để hiểu trọn vẹn giá trị của dòng tranh này, hãy cùng nhìn vào hai khía cạnh nổi bật: văn hóa và nghệ thuật.

Giá trị văn hóa & mỹ thuật của tranh làng Sình

Giá trị văn hóa của tranh làng Sình

Tranh làng Sình không chỉ là sản phẩm mỹ thuật mà còn là tấm gương phản chiếu đời sống tín ngưỡng và tâm linh của người dân vùng cố đô Huế. Từ bao đời nay, tranh được in trên giấy dó, tô bằng màu tự nhiên, dùng trong các nghi lễ cúng, Tết, cầu an, như lời nguyện cầu bình an, phúc lộc. Theo Trang VietNamPlus (2025), hiện nay có hơn 20 hộ dân vẫn miệt mài giữ nghề, góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đồng thời thu hút hàng chục nghìn du khách đến trải nghiệm in tranh ven sông Hương mỗi năm.

Giá trị nghệ thuật của tranh làng Sình

Xét về mặt nghệ thuật, tranh dân gian làng Sình mang phong cách mộc mạc, tinh tế, tương đồng với tranh Đông Hồ ở tính biểu tượng, nhưng lại riêng biệt bởi kỹ thuật in mộc bản và cách phối màu phóng khoáng. Màu sắc tươi sáng, bố cục hài hòa, đường nét dứt khoát thể hiện triết lý “âm dương – ngũ hành” trong mỹ cảm Huế. Ngày nay, dòng tranh này không chỉ hiện diện trong không gian truyền thống mà còn được ứng dụng trong trang trí nội thất, quà tặng phong thủy, trở thành biểu tượng văn hóa sống động của Việt Nam hiện đại.

Dù hiện nay nhiều nghệ nhân đã sử dụng giấy công nghiệp và phẩm màu công nghiệp để hạ giá thành, lưu giữ nghề, điều đó ít nhiều làm mất đi chất truyền thống. Tuy nhiên, sức sống của tranh Sình vẫn bền bỉ nhờ vào những nghệ nhân trung thành với tinh thần truyền nghề.

Tranh làng Sình không chỉ là một sản phẩm mỹ thuật mà còn là dấu ấn văn hóa, tâm linh đặc sắc của mảnh đất Huế – xứ sở của lễ nghi, tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian. Với hơn 400 năm lịch sử, quy trình thủ công tinh tế và gam màu quê mộc mạc nhưng hàm súc, tranh Sình chứa đựng khát vọng cầu an, tín ngưỡng thờ cúng ngày Tết và lễ hội.

Tuy trải qua nhiều thăng trầm, nhưng đến hôm nay tranh Sình vẫn được gìn giữ, phát triển, kết hợp với du lịch cộng đồng để lan tỏa giá trị văn hóa Huế – Việt Nam đến du khách trong nước và quốc tế.

Nếu bạn say mê nét mộc mạc và hồn dân tộc trong tranh làng Sình, hãy khám phá thêm những tác phẩm tranh dân gian đậm đà bản sắc Việt tại Artnam để khám phá thêm nhiều bức tranh ý nghĩa và hiểu biết thêm về nét đẹp của văn hóa Việt nhé!