Tranh đông hồ

Tranh Đông Hồ là dòng tranh dân gian độc đáo của Việt Nam, mang trong mình nét vẽ của các nghệ nhân làng nghề lâu đời. Khi treo lên tường, bức tranh giúp không gian sống kể chuyện qua những hình ảnh đời sống gần gũi, ước mơ tốt đẹp của người dân. Cùng Artnam tìm hiểu chi tiết về dòng tranh khắc gỗ dân gian này dưới đây.

Tranh Đông Hồ là gì?

Tranh Đông Hồ, hay tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ, là một dòng tranh dân gian nổi tiếng của Việt Nam, có nguồn gốc từ làng Đông Hồ thuộc phường Song Hồ, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 

Làng tranh dân gian này nằm bên bờ sông Đuống, cách trung tâm Bắc Ninh khoảng 16km, cách Hà Nội không xa khoảng hơn 30km, vì vậy còn được gọi là làng tranh Đông Hồ Hà Nội. 

Trong quá khứ, loại tranh này được bày bán chủ yếu vào dịp Tết Nguyên Đán. Người dân nông thôn thường mua tranh để dán lên tường và đến cuối năm sẽ thay bằng bộ tranh mới.

Quy trình làm tranh khắc gỗ Đông Hồ

Tranh Đông Hồ được nghệ nhân Việt vẽ dựa trên một quy trình thủ công sử dụng hoàn toàn các vật liệu tự nhiên. Cụ thể, giấy nền, màu mực và khuôn in đều được tạo từ những nguyên liệu có sẵn trong môi trường sống.

Giấy điệp, loại giấy dùng làm nền trong tranh Đông Hồ, được tạo bằng cách nghiền vỏ con điệp rồi trộn với hồ nấu từ bột gạo tẻ, gạo nếp hoặc bột sắn. Hỗn hợp này được quét lên giấy dó bằng chổi lá thông, tạo ra các đường ganh song song theo hướng quét. Lớp điệp mang lại màu trắng ngà tự nhiên cùng ánh lấp lánh từ các mảnh điệp nhỏ phản chiếu dưới ánh sáng.

Khác với tranh Hàng Trống, Đông Hồ sử dụng màu trầm từ chất liệu trong tự nhiên. Màu tranh chiết xuất từ đa dạng nguyên liệu: sắc đen từ than lá tre, than gỗ xoan hoặc rơm nếp; đỏ nâu lấy từ sỏi son; sắc vàng chiết từ hoa dành dành và hoa hoè; còn màu xanh lục được tạo bằng lá chàm hoặc gỉ đồng. Nhờ việc dùng các nguồn màu bản địa và hạn chế pha phẩm màu nhân tạo đã tạo nên tính mộc mạc và đặc trưng kỹ thuật của dòng tranh dân gian.

Quá trình in tranh yêu cầu độ đều màu và chính xác của từng lớp in. Trước tiên, các lớp màu đậm được in lên bề mặt, tiếp theo là các lớp màu nhạt và cuối cùng là bản khắc nét đen để hoàn thiện bố cục.

Ván in được làm từ gỗ thị hoặc gỗ thừng mực nhờ độ thấm màu vừa phải, giúp duy trì lượng màu đồng đều trong quá trình in. Ngoài ra, mỗi ván đều được gắn hai thanh đinh cố định ở hai đầu nhằm định vị chính xác giữa các lần in và giữa các khuôn khắc khác nhau. Nhờ đó, quá trình sản xuất có thể tạo ra số lượng lớn tranh với chất lượng thống nhất.

Các thể loại tranh Đông Hồ

Nhờ nền văn hóa đa dạng và lịch sử hình thành lâu đời, nội dung và đề tài tranh Đông Hồ được nghệ nhân thể hiện qua nhiều góc nhìn khác nhau. Dựa theo chủ đề, dòng tranh này được phân thành bảy loại chính: tranh thờ, tranh lịch sử, tranh chúc tụng, tranh phương ngôn, tranh truyện, tranh cảnh vật và tranh sinh hoạt.

Mỗi bức tranh đều phản ảnh bản sắc của người Việt qua hình ảnh đời sống thường ngày và các ước vọng về sự sung túc, hạnh phúc. Vì gắn với nội dung tươi sáng và mang tính chúc lành, dòng tranh này thường được chọn để treo trong dịp Tết Nguyên Đán. Bố cục và màu sắc dùng các tông may mắn như đỏ, vàng và trắng, kết hợp yếu tố hài hước nhẹ nhàng để truyền tải thông điệp tích cực trong văn hóa dân gian.

Đặc trưng riêng của tranh Đông Hồ 

Tranh Đông Hồ đã trở thành niềm tự hào của không chỉ người dân Bắc Ninh mà còn của cả dân tộc Việt Nam, góp phần đưa nét đẹp văn hóa nước nhà ra khắp thế giới. Vậy điều gì đã tạo nên đặc trưng của dòng tranh dân gian này? 

Giấy vẽ tranh

Đặc trưng đầu tiên của tranh Đông Hồ là chất liệu giấy. Giấy in tranh được làm thủ công từ vỏ cây Dó, mỏng và nhiều sơ nhỏ nên hút màu rất tốt, không bị nhòe như nhiều loại giấy khác. 

Trên bề mặt giấy được phủ một lớp hồ điệp, được làm từ hỗn hợp bột vỏ sò điệp nghiền mịn và bột gạo quét bằng chổi lá thông để tạo độ óng ánh đặc trưng. 

Nhờ vậy, nền tranh Đông Hồ luôn nổi bật với ba gam màu quen thuộc: vàng chanh, trắng điệp và đỏ cam.

Màu vẽ

Điểm đặc biệt thứ hai nằm ở màu tranh. Tranh Đông Hồ thường dùng 4 màu cơ bản gồm vàng, đỏ, xanh và đen đều được làm từ các nguyên liệu tự nhiên như lá chàm, than lá tre, hoa hòe, sỏi son,… 

Tuy  màu sắc đơn giản nhưng vẫn tạo cho tranh vẻ đẹp rất riêng, không bị lẫn với dòng tranh khác. 

Bố cục, nét, mảng và phối màu 

Khác với nghệ thuật phương Tây sử dụng nhiều quy tắc bố cục như phối cảnh xa gần hay điểm vàng, tranh Đông Hồ lại không theo một nguyên tắc nào. Các nhân vật và chi tiết được trải đều trên mặt tranh. 

Về màu sắc, nghệ nhân chỉ dùng những mảng màu đơn sắc mà không chú trọng tới độ đậm nhạt, ánh sáng hay bóng tối. 

Một điểm đặc biệt khác là sự kết hợp giữa chữ và hình: những câu thơ, chữ đề xuất hiện trên tranh giúp gắn kết bố cục và làm nổi bật ý nghĩa của từng tác phẩm.

Giá trị của tranh

Giá trị nghệ thuật của tranh Đông Hồ không chỉ ở kỹ thuật chế tác thủ công mà còn là biểu tượng thẩm mỹ truyền thống của nghệ thuật Việt Nam. 

Tạo hình đường nét đầy đặn nhằm tái hiện nguyên vẹn dấu ấn của các tạo tác cổ, từ dáng hình rồng qua các triều đại hay các họa tiết mái đình làng cổ kính. 

Qua vẻ đẹp phồn thực ấy, ta có thể cảm nhận được ý nghĩa của các bức tranh. Tranh Đông Hồ mang ý nghĩa phản ánh ước mơ, mong ước của người dân về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đồng thời thể hiện những giá trị văn hóa, đạo lý truyền thống của dân tộc Việt.

Các bức tranh thường chứa đựng những thông điệp về sự may mắn, tài lộc, sung túc (tranh lợn, gà, cá chép), về tình cảm gia đình và tình làng nghĩa xóm, cũng như những lời răn dạy về đạo lý làm người (tranh “Vinh quy bái tổ”). Để hiểu rõ hơn về ý nghĩa của từng bức tranh Đông Hồ, hãy xem chi tiết dưới đây. 

Một số bức tranh Đông Hồ nổi tiếng, phổ biến nhất và ý nghĩa của chúng

Tranh Đám cưới chuột

Đầu tiên là bức tranh Đám cưới chuột. Đây là một những bức tranh Đông Hồ nổi tiếng về nghệ thuật châm biếm. Bức tranh vẽ cảnh đàn chuột mang lễ vật rước dâu nhưng phải dâng cống cho con mèo đứng chặn đường, móng vuốt giơ cao.

Tác phẩm ngầm phê phán nạn tham quan, đút lót và cảnh mua quan bán chức trong xã hội phong kiến. Chúng cũng phản ánh cuộc sống cơ cực của người dân khi làm lụng vất vả nhưng vẫn bị áp bức bởi tầng lớp cường hào, quan lại.

Tranh Đàn lợn âm dương

Bức tranh Đông Hồ nổi tiếng thứ hai phải nói đến bức Đàn lợn âm dương. Tác phẩm mô tả đàn lợn một cách ấn tượng, cách điệu khỏe khoắn mà vẫn mềm mại. Trên thân chúng xuất hiện những vòng xoáy âm dương tượng trưng sự hài hòa và giao thoa giữa trời và đất.

Bức tranh đã gửi gắm ý nghĩa cầu chúc phát tài, phát lộc, sung túc, mong ước về gia đình hạnh phúc, con cháu sum vầy.

Tranh Gà mẹ và đàn con 

Bức tranh Đông Hồ được đa số mọi người biết đến tiếp theo là bức Gà mẹ và đàn con miêu tả một cô gà mái mẹ ở bên đàn con nhỏ. 

Tác phẩm thường được treo trong dịp Tết như một lời chúc tốt lành cho năm mới: mong gia đình đông con, hòa thuận, hạnh phúc, và cầu cho con cháu khỏe mạnh, sung túc.

Tranh Lý ngư vọng nguyệt

Lý ngư vọng nguyệt là một trong những bức tranh Đông Hồ nổi tiếng nhất, thường được các gia đình treo vào dịp Tết trong những năm có người chuẩn bị thi cử. 

Những bức tranh Đông Hồ này mang ý nghĩa ước mong con cái học hành chăm chỉ, thi cử đỗ đạt, tượng trưng cho khát vọng “cá chép hóa rồng”.

Không chỉ vậy, cá chép trong tranh còn là biểu tượng của may mắn, thịnh vượng và tài lộc.

Tranh vinh quy bái Tổ

Một trong những bức tranh Đông Hồ nổi tiếng tiếp theo là bức vinh quy bái Tổ. Tác phẩm thường được tặng cho người đỗ đạt mang về biếu cha mẹ, thầy cô để tỏ lòng biết ơn. 

Bức tranh không chỉ mang ý nghĩa niềm tự hào mà còn thể hiện đạo lý của người Việt: “Công cha, nghĩa mẹ, ơn thầy”.

Tranh Thiên hạ thái bình

Tranh Thiên hạ thái bình thể hiện mong ước về một đất nước hòa bình, người dân ấm no, thịnh vượng. Khi được treo trong nhà, tác phẩm còn mang ý nghĩa cầu chúc bình an, xua đuổi tà ma và thu hút may mắn đến với gia đình.

Tranh Vinh hoa – Phú quý

Vinh hoa phú quý là bức tranh mang ý nghĩa mong ước về một gia đình đủ đầy, sung túc và may mắn, con đàn cháu đống.

Ứng dụng tranh Đông Hồ trong cuộc sống hiện đại ngày nay

Nhờ đặc trưng độc đáo, tranh Đông Hồ trở thành nguồn cảm hứng trong nhiều thiết kế hiện đại. Từ những yếu tố truyền thống này, các nhà sáng tạo đã tạo ra nhiều tác phẩm có cấu trúc hiện đại hơn nhưng vẫn giữ được sự nguyên bản của dòng tranh dân gian.

Hầu hết các sáng tác thiết kế hiện nay thường vận dụng không khí dân gian của tranh Đông Hồ làm nền tảng. Song song với đó, hình thức thể hiện được mở rộng bằng các chủ đề đương đại nhằm đáp ứng xu hướng thẩm mỹ mới nhưng vẫn duy trì cấu trúc văn hóa truyền thống, qua đó cho thấy tính bền vững và khả năng thích nghi của một di sản văn hóa phi vật thể trong đời sống hiện nay.

Những sản phẩm ứng dụng từ tranh dân gian Đông Hồ từng xuất hiện trước đây nhưng chưa thật sự nổi bật về thẩm mỹ và sự sáng tạo. Trong thời gian gần đây, nhiều dự án được đầu tư nghiên cứu, vận dụng, nhằm đem lại những sản phẩm giữ nét được truyền thống nhưng vẫn mang sắc thái hiện đại, phù hợp thị hiếu hiện nay.

Nổi bật trong số đó có thể kể đến dự án của thương hiệu cà phê Highlands vào đầu năm 2018 cùng sự cộng tác của nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế và ba họa sĩ trẻ: Phạm Quang Phúc, Nguyễn Thị Phương Trinh và Phạm Rồng. Kết quả đã cho ra đời bộ 13 tác phẩm từ quá trình khảo sát, học kỹ thuật tại làng tranh, tạo nên những biến tấu tươi vui và hài hước. “Khỏe vui đấu vật” hay “Thả tim se duyên” của họa sĩ Nguyễn Thị Phương Trinh là ví dụ sống động cho cách các họa sĩ giữ bố cục chính nhưng thêm chi tiết hiện đại, hình ảnh trẻ trung và những biểu tượng quen thuộc của đời sống hôm nay.

Ngoài ra, mới đây nhất nếu nói đến tác phẩm mang yếu tố dân gian thành công và được nhiều người biết đến nhất thì phải nhắc tên MV Bắc Bling của Hòa Minzy ra mắt tháng 3 năm 2025. MV không chỉ gây ấn tượng bởi giai điệu sôi động, âm nhạc hiện đại mà còn bởi các yếu tố văn hóa truyền thống được lồng ghép một cách tinh tế, trong đó tranh Đông Hồ là một điểm nhấn tạo nên sức hút riêng cho MV. 

Trong MV Bắc Bling, tranh Đông Hồ được cài cắm tinh tế ở nhiều khía cạnh từ bối cảnh, trang phục cho đến hiệu ứng đồ họa. Những bức tranh quen thuộc như Lợn âm dương, Gà đại cát hay Đám cưới chuột xuất hiện trong nhiều phân cảnh, làm nền cho không gian đậm chất truyền thống và gợi nhắc về giá trị truyền thống.

Trang phục của Hòa Minzy và vũ công cũng lấy cảm hứng trực tiếp từ những gam màu rực rỡ của tranh Đông Hồ như đỏ, vàng, xanh dương, tạo hiệu ứng thị giác mạnh và mang lại vẻ đẹp vừa cổ điển vừa hiện đại. Không chỉ là vật thể trong khung hình, các họa tiết Đông Hồ còn được biến đổi thành đồ họa cách điệu, giúp MV giữ được phong cách hiện đại nhưng vẫn mang đậm bản sắc dân gian Việt Nam. 

Việc đưa hình ảnh tranh Đông Hồ vào MV không chỉ tạo tính nghệ thuật mà còn truyền tải những ý nghĩa văn hóa lịch sử. Tranh Đông Hồ vốn là di sản dân gian lâu đời của vùng Bắc Bộ, phản ánh đời sống và tinh thần của người Việt qua những nét vẽ mộc mạc. Khi được lồng ghép vào âm nhạc hiện đại, những hình ảnh này tạo nên sự ăn ý giữa truyền thống và hiện đại. Nhờ đó, làng tranh Bắc Ninh có cơ hội tiếp cận gần hơn với giới trẻ, tạo kết nối giữa quá khứ và hiện tại. 

Mua tranh Đông Hồ ở đâu uy tín, chất lượng?

Nhằm góp phần nhỏ vào việc khôi phục tranh Đông Hồ và đưa dòng tranh dân gian này tiếp cận gần với giới trẻ hiện nay, Artnam Gallery tự hào là đơn vị trưng bày và cung cấp các tác phẩm nghệ thuật Việt Nam đa dạng, từ tranh dân gian truyền thống đến nghệ thuật đương đại.

Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ uy tín để sở hữu những bức tranh Đông Hồ chất lượng, đảm bảo được in ấn và phục chế đúng kỹ thuật, giữ trọn vẻ đẹp của di sản văn hóa này, chúng tôi là lựa chọn đáng tin cậy vì những ưu điểm:

• Nguồn gốc uy tín: Chúng tôi cam kết cung cấp các tác phẩm có nguồn gốc rõ ràng, giúp người yêu nghệ thuật an tâm về chất lượng và giá trị lịch sử của từng bức tranh.
• Đa dạng tác phẩm: Ngoài tranh Đông Hồ, Artnam còn là cầu nối giữa công chúng với nhiều loại hình nghệ thuật khác, từ tranh lụa, tranh sơn mài, đến các tác phẩm của những họa sĩ đương đại tài năng.

Thông tin liên hệ:

• Website: https://artnam.vn/
• Hotline: 090 268 2448
• Fanpage: https://www.facebook.com/artnamgallery

Là dòng tranh dân gian lâu đời nổi tiếng tại Việt Nam, tranh Đông Hồ không chỉ là một tác phẩm trang trí đơn thuần mà còn là nét văn hóa lưu giữ những hình ảnh bình dị, ước mơ hạnh phúc tốt đẹp của người lao động. Hy vọng qua bài viết trên, bạn có thể lựa chọn một bức tranh Đông Hồ làm quà tặng hoặc làm mới không gian sống của bản thân.

Ngoài ra, bạn có thể tham khảo thêm những bức tranh dân gian đẹp khác tại Artnam để có sự lựa chọn phù hợp nhất.