Làng Tranh Đông Hồ: Di Sản Văn Hóa Nghệ Thuật Dân Gian
Bạn đang tìm kiếm một hành trình khám phá nghệ thuật truyền thống Việt Nam? Hãy ghé thăm làng tranh Đông Hồ – một di tích văn hóa lâu đời với hơn 400 năm lịch sử. Nổi bật với những bức tranh Đông Hồ giàu tính biểu tượng và đậm đà bản sắc văn hóa dân gian, nơi đây không chỉ là điểm đến lý tưởng cho những người yêu nghệ thuật mà còn là nơi lưu giữ tinh hoa văn hóa Việt từ thời xa xưa. Cùng Artnam tìm hiểu và cảm nhận nét đẹp đặc sắc của làng tranh Đông Hồ, nơi hội tụ tinh hoa và tâm hồn người Việt qua từng nét vẽ.
Làng tranh dân gian Đông Hồ nằm ở đâu?
Bạn đang thắc mắc làng tranh Đông Hồ ở đâu hay làng tranh Đông Hồ thuộc tỉnh nào? Câu trả lời là: làng tranh dân gian Đông Hồ tọa lạc bên dòng sông Đuống thơ mộng, thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, chỉ cách trung tâm TP. Bắc Ninh khoảng 16km và cách Hà Nội khoảng 35km. Chính vì gần Thủ đô nên nơi đây còn được nhiều người gọi là làng tranh Đông Hồ Hà Nội.
Việc di chuyển tới làng tranh cũng rất thuận tiện. Bạn có thể lựa chọn một trong hai cách:
- Đi bằng phương tiện cá nhân (ô tô, xe máy): Theo Quốc lộ 5, rẽ trái tại ngã tư Phú Thị vào Quốc lộ 18B, tiếp tục đi qua Phố Sủi, chợ Keo, chợ Dâu. Tại đây, rẽ trái xuống đường đê, sau đó rẽ phải và đi thêm 3km nữa là đến nơi. Một lộ trình khác là từ chợ Dâu đi thẳng tới thị trấn Hồ, rẽ trái vào Quốc lộ 38, đến gần cầu Hồ thì rẽ trái theo đường Thiên Đức, chạy khoảng 2km là tới làng tranh Đông Hồ.
- Đi bằng xe buýt tuyến 204 (Hà Nội – Thuận Thành, Bắc Ninh): Xe khởi hành từ Điểm trung chuyển Long Biên, qua các địa danh như Nguyễn Văn Long, Phú Thị, Phố Sủi, chùa Keo, thị trấn Hồ,… Đến đây, bạn chỉ cần đi thêm vài km bằng xe ôm là có thể ghé thăm làng tranh Đông Hồ nổi tiếng.
Nguồn gốc và lịch sử của làng tranh Đông Hồ
Làng tranh Đông Hồ không chỉ là cái nôi của dòng tranh khắc gỗ dân gian Việt Nam, mà còn là biểu tượng văn hóa với bề dày lịch sử hơn 400 năm. Nghề làm tranh thủ công nơi đây đã xuất hiện từ thế kỷ XVI và từng phát triển rực rỡ vào cuối thế kỷ XVIII đến năm 1944, với sự góp sức của 17 dòng họ trong làng.
Tuy nhiên, những năm kháng chiến chống Pháp đã khiến làng tranh bị thiêu rụi, nghề tranh tạm thời gián đoạn. Mãi đến năm 1967, khi miền Bắc lập lại hòa bình, người dân nơi đây mới bắt đầu khôi phục lại nghề truyền thống quý báu này.
Trong quá khứ, cứ đến tháng Chạp hằng năm, chợ tranh Đông Hồ lại nhộn nhịp người mua kẻ bán, thu hút đông đảo du khách và người yêu tranh. Thế nhưng, sau năm 1940 và đặc biệt từ năm 1990 – khi hợp tác xã tranh giải thể – nhiều hộ dân chuyển sang làm hàng mã, khiến nghề tranh bị mai một dần.
Dẫu vậy, giá trị nghệ thuật và tinh thần của tranh Đông Hồ vẫn sống mãi trong lòng người Việt. Đặc biệt, vào tháng 3 năm 2013, nghề làm tranh nơi đây đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cần được bảo vệ khẩn cấp – một minh chứng cho tầm quan trọng và ý nghĩa sâu sắc của dòng tranh này trong kho tàng văn hóa dân tộc.
Đặc trưng riêng biệt của tranh dân gian Đông Hồ
Tranh dân gian Đông Hồ từ lâu đã chiếm trọn tình cảm của người yêu nghệ thuật nhờ vào hình ảnh mộc mạc, gần gũi với cuộc sống làng quê Việt Nam. Mỗi bức tranh không chỉ phản ánh nét sinh hoạt đời thường mà còn là biểu tượng văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.
Một trong những điểm đặc biệt khiến tranh Đông Hồ trở nên sống động và trường tồn là nhờ màu sắc hoàn toàn từ thiên nhiên. Người làng Hồ khéo léo sử dụng cây lá Chàm để tạo màu chàm dịu nhẹ, vỏ cây Vang cho sắc đỏ thắm rực rỡ, và tro từ lá Tre hoặc tro Voan để làm nên màu đen đậm sâu. Những gam màu ấy không chỉ tươi sáng mà còn bền màu theo thời gian.
Tranh được in trên giấy Dó thủ công, được làm từ cây Dó mọc trên rừng. Để tạo nên độ sáng óng ánh, giấy còn được phủ một lớp nhựa thông hoặc bột sò Điệp, vì vậy còn gọi là giấy Điệp – một chất liệu đặc trưng không thể thiếu trong nghệ thuật tranh Đông Hồ.
Về kỹ thuật, tranh được in từ ván khắc gỗ gồm hai loại:
- Ván in nét, thường làm từ gỗ thừng mực hoặc gỗ thị, được khắc bằng bộ ve – bộ đục nhỏ bằng thép cứng.
- Ván in màu, dùng gỗ mỡ, giúp giữ màu tốt hơn khi in.
Quy trình làm tranh dân gian Đông Hồ trải qua 3 bước chính:
- Bước 1: Chuẩn bị giấy Dó từ cây nguyên liệu, giã nhỏ, rây mịn và ép thành giấy.
- Bước 2: In tranh bằng cách in nhiều lần qua các bản khắc khác nhau (thường 5 lần cho một bức tranh hoàn chỉnh).
- Bước 3: Phơi tranh nơi thoáng mát để tranh khô đều, không bị lem và giữ được độ bền màu.
Các bức tranh Đông Hồ đặc sắc
Các bức tranh Đông Hồ không chỉ nổi bật bởi kỹ thuật in độc đáo mà còn ghi dấu ấn với nội dung phong phú và gần gũi với đời sống dân gian. Có 7 dòng tranh chính gồm: tranh thờ, tranh chúc tụng, tranh lịch sử, tranh truyện, tranh phương ngôn, tranh cảnh vật và tranh phản ánh sinh hoạt. Dưới đây là một số dòng tranh tiêu biểu thể hiện vẻ đẹp đặc sắc của tranh Đông Hồ qua từng chủ đề cụ thể.
Trải nghiệm nghệ thuật dân gian tại làng tranh nổi tiếng xứ Kinh Bắc
Làng tranh Đông Hồ – điểm đến văn hóa nổi bật gần Hà Nội, nơi du khách có thể tham quan, tìm hiểu quy trình làm tranh dân gian và tự tay in tranh trên giấy Dó truyền thống. Những trải nghiệm thú vị này chắc chắn sẽ mang đến một chuyến đi đầy cảm hứng và ý nghĩa.
Chiêm ngưỡng nghệ thuật dân gian độc đáo
Tranh làng Đông Hồ luôn chiếm được cảm tình của người yêu nghệ thuật bởi cách thể hiện những đề tài gần gũi, mộc mạc gắn liền với cuộc sống làng quê Việt Nam. Từ hình ảnh sinh hoạt đời thường đến các biểu tượng văn hóa dân gian, mỗi bức tranh đều toát lên vẻ chân thực và đầy cảm xúc.
Điều làm nên nét đặc sắc của tranh Đông Hồ chính là gam màu truyền thống được tạo ra từ nguyên liệu tự nhiên. Người nghệ nhân làng Hồ rất tài tình trong việc tận dụng những chất liệu thô sơ từ thiên nhiên như:
- Màu chàm được chiết xuất từ lá cây Chàm,
- Màu đỏ thắm từ vỏ cây Van,
- Và màu đen từ tro lá Tre hoặc tro Voan.
Những màu sắc này không chỉ tươi sáng, hài hòa mà còn có độ bền màu cao theo thời gian.
Tranh được in trên giấy Dó truyền thống, được làm thủ công từ cây Dó mọc tự nhiên trong rừng. Đặc biệt, bề mặt giấy thường được phủ một lớp nhựa thông hoặc lớp hồ pha bột từ vỏ sò Điệp, tạo hiệu ứng ánh sáng lấp lánh rất độc đáo. Nhờ đó, loại giấy này còn được gọi là giấy Điệp – một chất liệu không thể thiếu giúp tôn lên vẻ đẹp mộc mạc mà tinh tế của tranh dân gian Đông Hồ.
Trải nghiệm làm tranh cùng nghệ nhân Đông Hồ
Đến với làng tranh Đông Hồ, bạn không chỉ được ngắm nhìn những tác phẩm nghệ thuật dân gian tuyệt đẹp mà còn có thể trực tiếp trải nghiệm quá trình sản xuất tranh truyền thống – một hành trình đầy thú vị nhưng cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ, tinh tế và kỹ thuật cao.
Toàn bộ quy trình được chia thành 3 công đoạn chính:
- Tạo mẫu tranh: Đây là bước đầu tiên để bạn thể hiện ý tưởng nghệ thuật của mình. Bạn sẽ được lựa chọn đề tài, bố cục, màu sắc và sử dụng bút lông cùng mực Nho để vẽ lên giấy phẳng. Bản vẽ mẫu này sẽ là nền tảng cho các bước khắc ván tiếp theo.
- Khắc ván: Mỗi màu trong tranh sẽ tương ứng với một bản khắc riêng. Bạn sẽ dùng ván gỗ thị hoặc gỗ thừng mực – loại gỗ có thớ đa chiều, dễ khắc và cho nét tranh mềm mại. Dụng cụ khắc là bộ ve gồm 30–40 mũi đục thép cứng, giúp tạo nên các chi tiết sắc sảo và tinh xảo.
- In tranh: Đây là bước biến những ý tưởng nghệ thuật thành hiện thực. Bạn sẽ dùng thét làm từ lá thông, nhúng vào chậu màu rồi quét đều lên mặt ván. Sau đó, đặt giấy lên ván và ép nhẹ để màu bám đều. Mỗi lần in là một màu riêng, và bản nét đen luôn được in cuối cùng để tạo độ rõ nét. Tranh sau khi in xong sẽ được phơi khô tự nhiên, giữ được màu sắc bền đẹp theo thời gian.
Thưởng lãm triển lãm tranh Đông Hồ – Nơi hội tụ hồn cốt mỹ thuật dân gian
Nếu bạn yêu thích tranh dân gian Đông Hồ nhưng chưa có dịp ghé thăm làng nghề, hãy đến ngay Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam – nơi đang trưng bày hơn 100 hiện vật và bức tranh quý giá gắn liền với lịch sử của làng tranh Đông Hồ. Tại đây, bạn sẽ được chiêm ngưỡng cận cảnh những tác phẩm nổi bật làm nên tên tuổi của dòng tranh này như: Đám cưới chuột, Vinh quy bái tổ, Gà trống hoa hồng, Vinh hoa phú quý, Chăn trâu thổi sáo,…
Hòa mình vào lễ hội tranh Đông Hồ – Sắc màu văn hóa xứ Kinh Bắc
Lễ hội làng Đông Hồ là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc diễn ra hằng năm từ ngày 14 đến 16 tháng 3 Âm lịch. Đây cũng là một lựa chọn lý tưởng cho những ai muốn du xuân kết hợp khám phá văn hóa truyền thống Việt Nam, hòa mình vào không khí lễ hội rộn ràng và lưu giữ những khoảnh khắc đáng nhớ đầu năm.
Nép mình bên dòng sông Đuống thơ mộng, làng tranh Đông Hồ – một làng nghề truyền thống lâu đời – mang trong mình vẻ đẹp giản dị, mộc mạc và đầy thân thương. Không chỉ nổi tiếng với dòng tranh dân gian độc đáo, nơi đây còn mang đến cho du khách những trải nghiệm văn hóa thú vị và đáng nhớ.
Hy vọng qua những chia sẻ trên, bạn đã có thêm một gợi ý hấp dẫn cho hành trình tìm hiểu Hà Nội, để cùng người thân và bạn bè khám phá một miền quê yên bình, nơi lưu giữ tinh hoa nghệ thuật Việt suốt hàng trăm năm qua. Nếu muốn chiêm ngưỡng nhiều hơn những tác phẩm độc đáo, đừng quên tìm hiểu tranh dân gian tại Artnam – nét đẹp truyền thống vẫn sống mãi cùng thời gian.
