Khám phá nghệ thuật tranh làng Sình – Di sản văn hóa Huế

Tranh làng Sình là một dòng tranh dân gian Việt Nam đặc trưng, xuất phát từ thôn Lại Ân (làng Sình), xã Phú Mậu, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 10km về phía Đông Bắc. 

Nghề làm tranh làng Sình đã tồn tại hơn 400 năm, bắt nguồn từ thế kỷ XVII do một người từ miền Bắc (Bắc Ninh) mang nghề vào cố đô. Từ đó, tranh Sình không chỉ là sản phẩm nghệ thuật dân gian mà gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng của người Xứ Huế.

Nguồn gốc & lịch sử của tranh làng Sình

Nghề tranh Sình ra đời từ khi làng Sình trở thành trung tâm thương mại và văn hóa trong vùng Đàng Trong thời chúa Nguyễn, có chùa Sùng Hóa – một trong những ngôi chùa lớn nhất vùng Hóa Châu xưa. Khi đó, tranh mộc bản Sình hình thành để đáp ứng nhu cầu thờ cúng, cầu an.

Trải qua nhiều biến cố lịch sử, tranh Sình gần như mai một sau năm 1945 và bị hạn chế sản xuất sau 1975. Chỉ đến những năm 1990 – 2000, nghề mới được phục hồi và duy trì qua một số nghệ nhân như ông Kỳ Hữu Phước – truyền nhân thứ 9 của dòng tranh Sình. 

Hiện nay nhà nghệ nhân ông Phước là điểm đến văn hóa – du lịch nổi bật ở Huế, nơi người ta vẫn in, bán và hướng dẫn du khách trải nghiệm làm tranh.

Vai trò tâm linh và tín ngưỡng của tranh làng Sình

Khác với các dòng tranh dân gian nổi tiếng khác như Đông Hồ (Bắc Ninh) hay Hàng Trống (Hà Nội) vốn phục vụ trang trí Tết, tranh làng Sình có chức năng duy nhất là thờ cúng. Sau khi sử dụng trong các lễ cầu an, giải hạn, lễ Tết, các tờ tranh thường bị hóa để “tiễn thần linh”.

Người Huế tin rằng tranh Sình chứa đựng nét linh thiêng của tâm linh, thể hiện niềm kính cẩn hướng về tổ tiên, thần linh hoặc ước mong một cuộc sống an yên, thịnh vượng. Có khoảng hơn 50 đề tài tranh tín ngưỡng cổ sơ, với các tượng Bà, Ông, đồ vật, con vật như voi, hổ, 12 con giáp… để cúng lễ theo từng mục đích cụ thể.

Kỹ thuật chế tác tinh xảo của tranh làng Sình

Để tạo ra một bức tranh làng Sình hoàn chỉnh, người thợ phải thực hiện đúng 7 công đoạn tỉ mỉ: xén giấy dó, quét vỏ sò điệp, in bản mộc, phơi tranh, pha màu, tô màu và điểm nhãn cuối cùng. Giấy dó bản xưa có kích thước chuẩn 25×70cm, xén thành các khổ: pha đôi, pha ba, pha tư tùy theo kích thước cần dùng.

Phải nói đến kỹ thuật quét điệp: vỏ sò điệp được giã nhỏ, trộn với bột gạo thành hỗn hợp mịn rồi quét lên giấy. Mỗi lớp giấy quét điệp không chỉ giúp giấy dai, giữ màu lâu mà còn tạo hiệu ứng ánh nhũ nhẹ khi tranh hoàn thành. 

Sau khi quét điệp, mực đen được phết lên bản mộc bằng vỏ dừa khô hoặc phết tay rồi phủ giấy lên để in nét chính, tiếp đó phơi khô rồi tô màu bằng tay bằng bút dứa hoặc chổi lá thông.

Màu sắc và bố cục của tranh làng Sình

Tranh Sình sử dụng chủ yếu 5 màu chính: đỏ, vàng, xanh, tím, cam. Màu sắc xưa được pha từ các nguyên liệu tự nhiên như: màu vàng từ hoa hòe, đỏ từ gỗ vang hoặc gạch non, tím từ hạt mồng tơi, xanh từ lá chàm hoặc tro, màu điệp trắng từ vỏ sò điệp. 

Các sắc màu hòa quyện theo tông truyền thống mang đậm chất Huế: vàng – chàm, đỏ – bích ngọc, xanh – hỏa hoàng, phí thủy – hổ phách.

Bố cục tranh thường giản đơn, tuân theo lối ước lệ thuận mắt, không cầu kỳ nhưng sống động, có hồn. Đường nét rõ ràng, thô sơ, mang chất mộc mạc làng quê, thể hiện chất dân gian chân thực mà giàu biểu cảm. Mỗi vùng màu được tô ở vị trí cố định, tạo nên sự hòa sắc truyền thống, phù hợp với từng đề tài tranh tín ngưỡng

Nỗ lực bảo tồn tranh dân gian làng Sình

Trong vài thập kỷ gần đây, chính quyền địa phương, các nghệ nhân và cộng đồng đã nỗ lực hồi sinh và bảo tồn tranh làng Sình như một di sản văn hóa độc đáo. 

Các lớp truyền nghề được tổ chức tại làng, những cơ sở nghề tranh kết hợp với du lịch trải nghiệm, giúp du khách tự tay làm và mua tranh Sình; mỗi dịp Tết, sản xuất tranh sôi nổi để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng và du lịch. 

Ông Kỳ Hữu Phước dù tuổi cao vẫn sáng tạo nhiều bản khắc đề tài mới, đưa tranh Sình mở rộng sang dòng tranh trang trí với chủ đề sinh hoạt, mùa màng, Bát âm… gần gũi hơn với thị trường hiện đại.

Giá trị văn hóa & mỹ thuật của tranh làng Sình

Tranh làng Sình góp phần làm phong phú thêm dòng tranh dân gian Việt Nam, bên cạnh Đông Hồ, Hàng Trống, nó thể hiện nét đặc trưng văn hóa miền Trung – Huế với tín ngưỡng thờ cúng, nghệ thuật mộc bản và kỹ thuật màu sắc thủ công. 

Tranh Sình không chỉ phản ánh đời sống tín ngưỡng mà còn thể hiện khát vọng an lành, tinh thần truyền thống của người Việt.

Dù hiện nay nhiều nghệ nhân đã sử dụng giấy công nghiệp và phẩm màu công nghiệp để hạ giá thành, lưu giữ nghề, điều đó ít nhiều làm mất đi chất truyền thống. Tuy nhiên, sức sống của tranh Sình vẫn bền bỉ nhờ vào những nghệ nhân trung thành với tinh thần truyền nghề.

Tranh làng Sình không chỉ là một sản phẩm mỹ thuật mà còn là dấu ấn văn hóa, tâm linh đặc sắc của mảnh đất Huế – xứ sở của lễ nghi, tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian. Với hơn 400 năm lịch sử, quy trình thủ công tinh tế và gam màu quê mộc mạc nhưng hàm súc, tranh Sình chứa đựng khát vọng cầu an, tín ngưỡng thờ cúng ngày Tết và lễ hội. 

Tuy trải qua nhiều thăng trầm, nhưng đến hôm nay tranh Sình vẫn được gìn giữ, phát triển, kết hợp với du lịch cộng đồng để lan tỏa giá trị văn hóa Huế – Việt Nam đến du khách trong nước và quốc tế.

Nếu bạn say mê nét mộc mạc và hồn dân tộc trong tranh làng Sình, hãy khám phá thêm những tác phẩm tranh dân gian đậm đà bản sắc Việt đang chờ bạn.