Màu sắc trong tranh Đông Hồ: Sắc màu thiên nhiên đầy ý nghĩa
Tranh Đông Hồ – một trong những dòng tranh dân gian nổi tiếng bậc nhất của Việt Nam – không chỉ cuốn hút bởi đường nét mộc mạc, bố cục hài hòa mà còn bởi màu sắc độc đáo được tạo nên từ thiên nhiên. Từng gam màu trong tranh đều có ý nghĩa sâu sắc, gắn liền với quan niệm sống, văn hóa và tín ngưỡng của người Việt.
Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá bí ẩn màu sắc trong tranh Đông Hồ, từ nguồn gốc tự nhiên của chúng cho đến thông điệp nhân sinh mà nghệ nhân gửi gắm, để thấy rõ giá trị nghệ thuật và tinh thần trường tồn của dòng tranh dân gian này.
Nguồn gốc màu sắc tự nhiên trong tranh Đông Hồ
Trong tranh dân gian Đông Hồ, màu sắc đều có nguồn gốc hoàn toàn tự nhiên, được làm từ các nguyên liệu sẵn có trong đời sống. Đây chính là yếu tố tạo nên vẻ đẹp mộc mạc, bền màu và độc đáo của dòng tranh này.
Các nguồn gốc màu tự nhiên
- Màu đen: được lấy từ tro than của rơm nếp hoặc than tre, than lá tre, nghiền mịn và pha với hồ nếp.
- Màu đỏ: chế từ sỏi son (một loại đất đỏ tự nhiên giàu oxit sắt) hoặc đá son tán nhỏ.
- Màu vàng: làm từ hoa hòe phơi khô, giã và lọc lấy bột màu.
- Màu xanh: lấy từ lá chàm (cây indigo), qua quá trình ngâm, ủ và lọc để tạo thành màu xanh lam.
- Màu trắng: thường dùng bột điệp (vỏ sò, vỏ điệp nghiền nhỏ), vừa tạo sắc trắng vừa làm nền giấy óng ánh, bền lâu.
Đặc điểm nổi bật
- Tính dân dã và gần gũi: Các nguyên liệu đều có trong tự nhiên, gắn với làng quê Bắc Bộ.
- Độ bền màu cao: Nhờ sự kết hợp giữa bột màu tự nhiên và hồ nếp dẻo, màu sắc trong tranh có thể giữ được hàng chục, thậm chí hàng trăm năm.
- Hiệu ứng thẩm mỹ độc đáo: Giấy dó quét điệp tạo nền sáng óng ánh, giúp màu tự nhiên thêm phần rực rỡ, hài hòa.
Ý nghĩa và cảm xúc từ màu sắc trong tranh Đông Hồ
Màu sắc trong tranh dân gian Đông Hồ không chỉ đơn thuần mang tính trang trí, mà còn chứa đựng tầng ý nghĩa biểu tượng và cảm xúc gắn liền với đời sống tinh thần của người nông dân Việt Nam.
Tính biểu tượng của màu sắc
- Màu đỏ (son): biểu trưng cho sự may mắn, hạnh phúc và thịnh vượng. Trong nhiều bức tranh Tết, màu đỏ thường gắn với mong ước về một năm mới đủ đầy, an khang.
- Màu vàng (hoa hòe): gợi sự ấm no, mùa màng bội thu và ánh sáng mặt trời. Vàng trong tranh làm sáng không gian, tạo cảm giác phồn thực.
- Màu xanh (chàm): biểu hiện của sự yên bình, gắn bó với thiên nhiên, ruộng đồng và làng quê.
- Màu đen (than tre): tượng trưng cho sự chắc chắn, bền vững, chân thật, thường dùng để nhấn mạnh đường nét, tạo điểm tựa thị giác.
- Màu trắng (điệp): vừa là nền, vừa gợi sự tinh khiết, sáng trong, làm nổi bật các gam màu khác.
Cảm xúc mà màu sắc gợi lên
- Sự tươi vui, rộn ràng: Các màu tươi, đối lập nhưng hài hòa tạo cảm giác phấn khởi, phù hợp với không khí ngày Tết.
- Gần gũi, mộc mạc: Vì được chế từ nguyên liệu tự nhiên quen thuộc, gam màu gợi cảm giác thân thiện, gần gũi với làng quê Việt.
- Niềm tin và khát vọng: Màu sắc trong tranh thể hiện mong ước của người dân về một cuộc sống sung túc, an lành, con đàn cháu đống, mùa màng bội thu.
Giá trị thẩm mỹ
- Sự kết hợp hài hòa giữa gam nóng (đỏ, vàng) và gam lạnh (xanh, đen) tạo nên thế cân bằng trong bố cục.
- Tranh không pha trộn màu phức tạp, mà giữ sự nguyên sơ, giản dị → chính sự mộc mạc ấy lại tạo nên sức sống bền lâu.
Các bức tranh nổi tiếng của dòng tranh Đông Hồ
Tranh dân gian Đông Hồ rất phong phú, phản ánh đời sống, tín ngưỡng và khát vọng của người dân nông thôn Bắc Bộ xưa. Một số bức tranh đã trở thành biểu tượng và được nhiều thế hệ biết đến:
Tranh Đông Hồ “Đám cưới chuột”
“Đám cưới chuột” là bức tranh tiêu biểu của dòng tranh Đông Hồ (Bắc Ninh), thường được in trên giấy dó quét điệp, với màu sắc lấy từ thiên nhiên. Tranh thể hiện cảnh chuột rước dâu long trọng, kèm theo hình ảnh chuột mang lễ vật dâng cho mèo – được coi là “quan lớn” trong bức tranh.
Tranh Đông Hồ Lợn đàn – Lợn âm dương:
Tranh Lợn đàn (hay Lợn âm dương) là dòng tranh dân gian Đông Hồ quen thuộc, thường được treo trong dịp Tết với mong muốn cầu tài lộc, phúc đức và sự sinh sôi nảy nở. Hình ảnh đàn lợn mập mạp, hiền lành với những vòng xoáy âm dương trên mình mang lại cảm giác sung túc, an lành cho gia đình.
Tranh Đông Hồ Gà trống
Tranh Gà trống của làng tranh Đông Hồ được khắc họa với hình ảnh chú gà oai vệ, mào đỏ rực, bộ lông mượt óng và tư thế hiên ngang. Đây là bức tranh thường được treo trong ngày Tết, tượng trưng cho may mắn, tài lộc và sức mạnh tinh thần.
Tranh Đông Hồ “Vinh hoa – Phú quý”
Bức “Vinh hoa – Phú quý” là một cặp tranh nổi tiếng trong dòng tranh dân gian Đông Hồ, thường được treo trong dịp Tết và ngày trọng đại để cầu may mắn, hạnh phúc. Mình viết cho bạn phần giới thiệu & chú thích như sau:
Tranh Đông Hồ “Thầy đồ cóc”
“Thầy đồ cóc” tái hiện hình ảnh một chú cóc ngồi chễm chệ trong vai ông đồ, tay cầm bút nghiên, trước mặt là học trò tí hon chăm chú học hành. Với nét vẽ mộc mạc, hài hước, bức tranh mang lại tiếng cười dí dỏm nhưng cũng chứa đựng thông điệp sâu xa.
Tranh Đông Hồ “Hứng dừa”
“Hứng dừa” là bức tranh quen thuộc trong nghệ thuật dân gian Đông Hồ, mô tả cảnh đôi trai gái cùng chơi trò hứng dừa dưới tán cây. Với nét vẽ phóng khoáng, màu sắc rực rỡ, bức tranh không chỉ mang tính giải trí mà còn chứa đựng tầng nghĩa sâu xa về tình yêu, sự hạnh phúc và khát vọng sống.
Tranh Đông Hồ “Chăn Trâu thổi sáo”
Tranh mô tả cảnh chú bé mục đồng ngồi trên lưng Trâu, vừa thổi sáo vừa thả hồn theo tiếng nhạc. Bên cạnh là không gian đồng quê giản dị, chan chứa hơi thở dân gian. Đây là hình ảnh quen thuộc trong văn hóa Việt, gợi nhắc đến tuổi thơ trong sáng và nhịp sống yên bình của làng quê.
Trên đây Artnam đã chia sẻ những thông tin hữu ích về màu sắc trong tranh Đông Hồ – từ chất liệu tự nhiên cho đến ý nghĩa sâu xa mà nghệ nhân gửi gắm. Hy vọng bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật và bản sắc văn hóa được thể hiện qua từng gam màu dân gian độc đáo này.
