Tranh hàng trống

Tranh Hàng Trống là dòng tranh dân gian nổi bật, mang vẻ đẹp tinh tế và giá trị nghệ thuật sâu sắc. Dòng tranh này đã góp phần quan trọng trong sự phát triển nghề làm tranh dân gian, giúp tranh truyền thống Việt Nam từng có thời kỳ phồn thịnh rực rỡ.

Nguồn gốc và dòng chảy lịch sử

Tranh dân gian Hàng Trống là một trong những dòng tranh độc đáo bậc nhất của Việt Nam, mang trong mình giá trị thẩm mỹ, tinh thần và tín ngưỡng của người Kinh kỳ xưa. Xuất hiện từ thế kỷ XVI, dòng tranh này được xem là kết tinh của sự giao thoa tinh hoa giữa Phật giáo và Nho giáo.

Điểm đặc biệt của tranh Hàng Trống nằm ở kỹ thuật in khắc gỗ công phu kết hợp cùng nghệ thuật pha màu tinh tế, tạo nên những tác phẩm vừa đẹp mắt vừa giàu giá trị văn hóa và thời đại.

Thời kỳ hoàng kim của dòng tranh này kéo dài từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX. Khi đó, tranh Hàng Trống được bày bán rộng rãi tại các khu phố nổi tiếng của Hà Nội như Hàng Bồ, Hàng Nón và Hàng Trống, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân.

Ngày nay, tranh Hàng Trống không chỉ hiện diện trong những không gian linh thiêng như đền, miếu, điện thờ mà còn góp mặt trong các bộ sưu tập tranh quý giá của nhiều cá nhân và viện bảo tàng trên khắp thế giới. Điều này cho thấy sức sống lâu bền và giá trị nghệ thuật đặc biệt của dòng tranh này.

Tên gọi “Tranh Hàng Trống” bắt nguồn từ việc tranh được sản xuất chủ yếu tại phố Hàng Trống, Hà Nội. Tuy vậy, trước kia người dân còn làm tranh ở Hàng Nón, Hàng Hòm, Hàng Quạt, nhưng phố Hàng Trống vẫn là nơi tập trung đông đúc và nổi tiếng nhất.

Các con phố này vốn thuộc tổng Tiên Túc (sau đổi thành tổng Thuận Mỹ), huyện Thọ Xương của kinh thành Thăng Long xưa. Khu vực nơi đây từ lâu đã nổi tiếng với nhiều nghề thủ công mỹ nghệ như làm trống, quạt, nón, hòm, tráp sơn, cùng các loại đồ tế khí tinh xảo.

“Nửa in nửa vẽ” – Bí mật tạo nên sự tinh tế độc nhất của dòng tranh Hàng Trống

Theo một nghệ nhân lâu đời tại đây chia sẻ, tranh dân gian Hàng Trống sở hữu kỹ thuật tạo tác rất riêng, khác biệt so với nhiều dòng tranh dân gian quý của Việt Nam như Đông Hồ hay Kim Hoàng. Nếu như Đông Hồ và Kim Hoàng hoàn toàn sử dụng kỹ thuật in khắc gỗ, thì tranh Hàng Trống lại kết hợp tinh tế giữa in và vẽ.

Kỹ thuật tạo tác 

Kỹ thuật tạo tác tranh Hàng Trống là sự kết hợp hài hòa giữa in âm bản và tô màu thủ công, tạo nên nét đẹp riêng khó lẫn. Ban đầu, các nghệ nhân sử dụng ván khắc gỗ để in phần nét chính của bức tranh.

Sau đó, họ khéo léo dùng bút lông để tô màu, áp dụng kỹ thuật vờn màu tinh tế nhằm tạo độ mềm mại và sống động cho từng chi tiết. Các gam màu truyền thống như lam, hồng, lục, đỏ, da cam và vàng góp phần làm nên vẻ rực rỡ, tươi sáng và giàu sức hút cho dòng tranh đặc sắc này.

Các nét màu trong tranh dân gian Hàng Trống

Theo một nghệ nhân lâu đời tại đây chia sẻ, một nét đặc sắc trong tranh Hàng Trống chính là nguyên tắc phối màu. Các nghệ nhân luôn khéo léo kết hợp màu nóng và màu lạnh, tạo nên sự hài hòa mang ý nghĩa “có âm có dương”, biểu trưng cho sự cân bằng và hòa hợp trong vũ trụ.

Mặc dù chỉ giới hạn trong 6 gam màu chủ đạo gồm xanh, đỏ, cam, vàng, đen và trắng, nhưng dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, tranh Hàng Trống hiện lên vô cùng rực rỡ. Mỗi bức tranh vừa gần gũi, sinh động, vừa toát lên vẻ uy nghiêm và giá trị nghệ thuật đặc biệt.

Chất liệu giấy Dó

Giấy dó là chất liệu chủ đạo trong quá trình làm tranh Hàng Trống. Với đặc tính bền chắc, trọng lượng nhẹ và khả năng hút mực vượt trội, giấy dó giúp các đường nét và màu sắc lên tranh rõ ràng, sắc sảo và bền đẹp theo thời gian.

Chính nhờ ưu điểm này mà giấy dó được xem là lựa chọn lý tưởng, góp phần làm nên giá trị nghệ thuật độc đáo của dòng tranh dân gian Hàng Trống.

Một bức tranh dân gian Hàng Trống được tạo nên như thế nào?

Quy trình sáng tác tranh Hàng Trống bắt đầu từ khâu “ra mẫu”. Công việc này do những nghệ nhân giỏi nhất trong nhóm đảm nhiệm, bởi họ vừa tinh tế vừa dày dạn kinh nghiệm. Khi đặt bút vẽ trên tờ giấy bản, hình ảnh hiện lên sống động như đang bay múa, kết hợp cùng lời chú thích được đặt khéo léo để làm sáng rõ ý nghĩa và cân đối bố cục tác phẩm. Có những mẫu tranh kỳ công đến mức phải mất hàng tháng mới hoàn thiện.

Sau khi ra mẫu, tranh được đưa vào công đoạn bồi tranh, một khâu quan trọng quyết định sự thành công và độ bền lâu dài của tác phẩm. Đây cũng là nơi hội tụ kinh nghiệm, sự khéo léo và bí quyết nghề nghiệp được truyền từ đời này sang đời khác.

Bản in hoàn chỉnh sau đó sẽ được các nghệ nhân dùng bút lông tô màu. Kỹ thuật vờn màu và nét cản được áp dụng khéo léo, mang lại sự đậm nhạt hài hòa, giúp mỗi bức tranh Hàng Trống trở nên độc đáo, giàu sức sống và mang dấu ấn sáng tạo riêng biệt.

Các bức tranh dân gian Hàng Trống đặc sắc nhất

Tranh Hàng Trống thường được chia thành hai loại chính là tranh thờ và tranh Tết, trong đó tranh thờ chiếm đến khoảng 80% tổng số tác phẩm. 

Dù chịu nhiều hạn chế bởi hoàn cảnh lịch sử, môi trường địa lý và đặc điểm tâm lý thị dân, dòng tranh Hàng Trống vẫn khẳng định được vị thế đặc biệt trong kho tàng nghệ thuật dân gian Việt Nam. Nhiều tác phẩm đã trở thành kiệt tác, mang giá trị bền vững và sống mãi cùng thời gian. Dưới đây là những bức tranh tiêu biểu, gắn liền với tên tuổi của dòng tranh này.

Tranh Ngũ Hổ Hàng Trống

“Ngũ Hổ” là một trong những bức tranh nổi bật nhất của dòng tranh Hàng Trống, thường được treo tại các đền phủ hoặc gia đình có tín ngưỡng thờ thần linh.

Hổ được xem là loài vật linh thiêng, biểu trưng cho sự dũng mãnh và quyền lực. Treo tranh Ngũ Hổ trong nhà mang ý nghĩa trấn trạch, xua đuổi tà khí và cầu mong sự an yên, thịnh vượng.

Bức tranh Lý Ngư Vọng Nguyệt

Đây là một trong những tác phẩm mang tính triết lý và thi vị bậc nhất. Cá chép vốn gắn liền với sự kiên trì và thành công (“cá chép hóa rồng”). Hình ảnh vọng nguyệt gợi khát vọng hướng tới cái đẹp, sự hoàn mỹ và giá trị chân – thiện – mỹ trong đời sống.

Bức tranh kết hợp hài hòa giữa đường nét mềm mại và bảng màu tươi sáng, tạo nên cảm giác vừa yên bình, vừa khơi gợi suy tư.

Tranh Tố Nữ Hàng Trống

Bức tranh thể hiện gu thẩm mỹ tinh tế của người Kinh kỳ. Không chỉ tôn vinh vẻ đẹp thanh cao, trong sáng của người phụ nữ Việt, bức tranh còn phản ánh đời sống văn hóa nghệ thuật phong phú nơi kinh thành Thăng Long xưa.

So sánh hai dòng tranh dân gian: tranh Đông Hồ và tranh Hàng Trống 

Một điểm chung nổi bật của hai dòng tranh dân gian Hàng Trống và tranh Đông Hồ, là đều gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người dân qua bao thế hệ.

Không chỉ đơn thuần là tác phẩm nghệ thuật, những bức tranh này còn phản ánh khát vọng, niềm tin và thẩm mỹ truyền thống của người Việt. Chính vì vậy, chúng thường được trưng bày trong những dịp trọng đại như Tết Nguyên Đán, các lễ hội lớn hay trong không gian thờ tự, mang đến sự linh thiêng và nét đẹp văn hóa đặc sắc.

Nếu như tranh Đông Hồ in cả viền nét lẫn màu sắc bằng bản khắc gỗ, thì tranh Hàng Trống lại chỉ sử dụng ván khắc gỗ để in phần nét trên nền giấy dó. Sau đó, nghệ nhân sẽ tô màu thủ công, tạo nên những sắc độ mượt mà và sống động.

Chính nhờ kỹ thuật này mà so với tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống mang đến cảm giác uyển chuyển hơn, với gam màu êm ái và hài hòa hơn, khiến người thưởng thức dễ dàng cảm nhận được vẻ đẹp tinh tế và đầy sức sống của dòng tranh đặc biệt này.

Khá nhiều bức tranh Hàng Trống đã vươn tới tầm kiệt tác, trở thành biểu tượng tiêu biểu của nghệ thuật tạo hình dân gian Việt Nam. Không chỉ đẹp ở nội dung và hình thức, mà ngay cả chất liệu cũng toát lên nét riêng biệt, mang màu sắc đặc trưng của Hà Nội, song vẫn giữ được hồn cốt rất Việt Nam, không thể nhầm lẫn với bất kỳ dòng tranh nào khác. Cho đến nay, những bức tranh tuyệt mỹ ấy vẫn được người Việt trân trọng và yêu thích.

Hơn cả một tác phẩm nghệ thuật, tranh Hàng Trống đã trở thành niềm tự hào của dân tộc, minh chứng cho sự sáng tạo và tài hoa của các nghệ nhân Việt Nam. Khám phá thêm các tác phẩm tranh dân gian được yêu thích nhất tại Artnam để cảm nhận trọn vẹn sự tinh tế của dòng tranh này.