Cách xem tranh trừu tượng dễ hiểu và cảm nhận nghệ thuật
Bạn đã bao giờ đứng trước một bức tranh trừu tượng, nhìn vào những vệt màu, những đường nét có vẻ ngẫu nhiên và tự hỏi: “Mình phải nhìn cái gì ở đây?”. Nếu câu trả lời là có, bạn không hề đơn độc. Cảm giác bối rối, thậm chí có chút cảm thấy mình “kém cỏi” khi không “hiểu” được nghệ thuật là một trải nghiệm rất phổ biến.
Nhưng sự thật thì xem tranh trừu tượng không phải là một bài kiểm tra trí tuệ, mà là một cuộc đối thoại. Và bài viết này sẽ trao cho bạn bộ công cụ để bắt đầu cuộc đối thoại đó. Hãy quên đi áp lực phải tìm ra “ý nghĩa đúng”, thay vào đó, hãy cùng nhau khám phá cách xem tranh trừu tượng tiếp cận đơn giản, đầy thú vị để mở cánh cửa vào thế giới của nghệ thuật trừu tượng.
Tại sao chúng ta thấy khó hiểu tranh trừu tượng?
Trước hết, hãy thừa nhận một điều: bộ não của chúng ta là một cỗ máy nhận diện hình ảnh siêu hạng. Từ khi còn là một đứa trẻ, chúng ta đã học cách xác định các vật thể quen thuộc: một cái cây, một ngôi nhà, một khuôn mặt. Khi nhìn vào một tác phẩm nghệ thuật tả thực, bộ não nhanh chóng tìm thấy những điểm bám víu đó.
Nhưng nghệ thuật trừu tượng lại loại bỏ những điểm bám víu này. Nó không mô tả một thực tại hữu hình. Chính vì vậy, bộ não của chúng ta, khi không tìm thấy đối tượng quen thuộc, sẽ gửi đi tín hiệu “lỗi”. Cảm giác khó hiểu chính là đến từ đây. Nhưng đây không phải là một điểm yếu, đó chính là điểm khởi đầu cho một cách nhìn hoàn toàn mới.
Quên “nó là cái gì?” đi, hãy hỏi “nó gợi cảm giác gì?”
Đây là sự thay đổi tư duy quan trọng nhất bạn cần thực hiện.
Hãy tưởng tượng bạn đang nghe một bản nhạc không lời. Bạn sẽ không cố gắng đi tìm xem “bản nhạc này có nghĩa là gì?”. Thay vào đó, bạn để cho giai điệu tác động đến mình: nó khiến bạn cảm thấy vui vẻ, buồn bã, bình yên hay tràn đầy năng lượng?
Xem tranh trừu tượng cũng tương tự như vậy. Mục tiêu của họa sĩ không phải là để bạn nhận ra một cái cây, mà là để bạn cảm nhận được sự vươn lên mạnh mẽ của cái cây đó thông qua màu sắc, đường nét và bố cục. Vì vậy, hãy thay đổi câu hỏi mặc định trong đầu.
Thay vì hỏi: “Bức tranh này vẽ cái gì?”
Hãy tự hỏi: “Bức tranh này khiến mình cảm thấy thế nào?”
Khi bạn cho phép mình được cảm nhận thay vì phải phân tích, toàn bộ trải nghiệm sẽ thay đổi.
Quy trình 5 bước thực hành để xem một bức tranh trừu tượng
Để biến sự thay đổi tư duy ở trên thành hành động cụ thể, đây là một quy trình 5 bước đơn giản bạn có thể áp dụng cho bất kỳ tác phẩm trừu tượng nào.
Bước 1: Phản ứng tức thì (the gut reaction)
Dành khoảng 30 giây đầu tiên chỉ để nhìn tổng thể bức tranh. Đừng cố gắng phân tích gì cả. Hãy chú ý đến cảm xúc hoặc từ ngữ đầu tiên nảy ra trong đầu bạn. Hỗn loạn? Tĩnh lặng? Vui tươi? Nặng nề? Bất kể nó là gì, hãy ghi nhận nó mà không phán xét. Đây chính là điểm kết nối ban đầu và chân thật nhất của bạn với tác phẩm.
Bước 2: “Quét” các yếu tố thị giác (the visual scan)
Bây giờ, hãy bắt đầu quan sát kỹ hơn các thành phần đã tạo nên phản ứng ban đầu của bạn. Hãy xem chúng như những từ ngữ trong một bài thơ, mỗi yếu tố đều góp phần tạo nên cảm xúc chung:
- Màu sắc nói lên điều gì? Bảng màu trong tranh là nóng hay lạnh? Các màu sắc tươi sáng, rực rỡ hay trầm, tối? Chúng được đặt cạnh nhau để tạo ra sự tương phản gay gắt hay hòa quyện một cách êm dịu?
- Đường nét đang chuyển động hay đứng yên? Các đường nét trong tranh dày hay mỏng, thẳng hay cong, dứt khoát hay mềm mại? Chúng có vẻ như đang chuyển động nhanh, chảy chậm rãi hay hoàn toàn đứng yên?
- Hình khối được sắp xếp ra sao? Bố cục tổng thể của các mảng màu, hình khối tạo cảm giác cân bằng, hài hòa hay mất cân bằng, lộn xộn? Các hình khối có góc cạnh, mang tính hình học hay mềm mại, hữu cơ như trong tự nhiên?
- Bề mặt (texture) mịn hay thô ráp? Nếu có thể nhìn gần, bạn có thấy chất liệu của bức tranh không? Bề mặt trông có vẻ mịn màng, bóng loáng hay gồ ghề, thô ráp với những lớp sơn dày?
Bước 3: Tìm kiếm sự liên tưởng (making connections)
Dựa trên những gì bạn đã quan sát ở bước 2, hãy để trí tưởng tượng của bạn bay xa. Những đường nét và màu sắc này có gợi cho bạn nhớ đến một phong cảnh, một giai điệu, một giấc mơ hay một ký ức nào không? Có thể một mảng màu xanh lam và vàng gợi nhớ về một bãi biển, hoặc những đường nét hỗn loạn khiến bạn nghĩ về một thành phố đông đúc. Đây là lúc bạn tạo ra sự kết nối cá nhân, biến tác phẩm thành một phần câu chuyện của riêng bạn.
Bước 4: Tìm hiểu bối cảnh (context is king)
Sau khi bạn đã có những cảm nhận và liên tưởng của riêng mình, đây là lúc tìm kiếm thêm thông tin. Hãy đọc tấm biển nhỏ bên cạnh tác phẩm. Tên của bức tranh, tên họa sĩ, và năm sáng tác có thể cung cấp những manh mối vô giá. Ví dụ, một cái tên như “Sự hỗn loạn của nội tâm” sẽ định hướng cách hiểu của bạn khác hẳn với “Bình minh trên biển”. Biết được tác phẩm được vẽ trong thời kỳ chiến tranh cũng sẽ mang lại một lớp ý nghĩa khác.
Bước 5: Tổng hợp và định hình ý nghĩa riêng
Cuối cùng, hãy kết hợp tất cả lại: phản ứng ban đầu của bạn (bước 1), những gì bạn quan sát được (bước 2), những liên tưởng cá nhân (bước 3) và thông tin bối cảnh (bước 4). Đây chính là ý nghĩa của tác phẩm đối với bạn. Và đó là ý nghĩa giá trị nhất. Không có câu trả lời đúng hay sai, chỉ có sự diễn giải của riêng bạn, được xây dựng dựa trên một quá trình quan sát và cảm nhận chân thành.
Cùng nhau phân tích một tác phẩm nổi tiếng
Hãy thử áp dụng 5 bước trên với tác phẩm “Composition VIII” (1923) của họa sĩ Wassily Kandinsky.
- Phản ứng tức thì: Cảm giác đầu tiên có thể là sự năng động, bận rộn, giống như một bản giao hưởng thị giác với nhiều “nhạc cụ” đang cùng chơi.
- Quét yếu tố thị giác: Chúng ta thấy rất nhiều hình khối hình học (hình tròn, tam giác, đường thẳng), màu sắc đa dạng từ cơ bản đến pha trộn. Các đường nét có cả dày, mỏng, thẳng, cong, tạo cảm giác chuyển động đa hướng.
- Tìm kiếm sự liên tưởng: Bố cục có thể gợi nhớ đến một vũ trụ với các hành tinh, một sơ đồ kỹ thuật phức tạp, hoặc một thành phố nhìn từ trên cao. Những hình tròn giống như những nốt nhạc đang bay lượn.
- Tìm hiểu bối cảnh: Kandinsky là một trong những người tiên phong của nghệ thuật trừu tượng. Ông tin rằng màu sắc và hình khối có thể gợi lên âm thanh và cảm xúc, giống như âm nhạc. Tên tác phẩm “Composition” (Bản giao hưởng) đã củng cố cho liên tưởng về âm nhạc của chúng ta.
- Tổng hợp: Kết hợp lại, chúng ta có thể hiểu “Composition VIII” không phải là hình ảnh của một vật thể cụ thể, mà là một nỗ lực của họa sĩ để “vẽ” nên âm thanh, để tạo ra một bản giao hưởng cho đôi mắt, nơi mỗi hình khối, mỗi màu sắc là một nốt nhạc tạo nên cảm xúc năng động và phức điệu.
Hỏi đáp nhanh về nghệ thuật trừu tượng (FAQ)
Một đứa trẻ 5 tuổi có vẽ được tranh trừu tượng không?
Bề ngoài thì có vẻ giống, nhưng sự khác biệt nằm ở ý định và kỹ thuật. Một đứa trẻ vẽ một cách tự phát, không có chủ đích. Một họa sĩ trừu tượng, ngay cả khi tác phẩm của họ trông có vẻ “ngẫu nhiên”, là kết quả của nhiều năm nghiên cứu về màu sắc, bố cục, chất liệu và một quá trình tư duy sâu sắc về cách truyền tải cảm xúc thông qua các yếu tố phi hình thể.
Tranh trừu tượng có bắt buộc phải có ý nghĩa sâu xa không?
Không hề. Đôi khi, ý nghĩa của một bức tranh chỉ đơn giản là sự thưởng thức vẻ đẹp của màu sắc và bố cục. Giống như bạn có thể yêu thích một bài hát chỉ vì giai điệu của nó hay, bạn hoàn toàn có thể yêu thích một bức tranh trừu tượng vì nó hài hòa về mặt thị giác và mang lại cho bạn cảm giác dễ chịu.
Làm sao để bắt đầu sưu tầm tranh trừu tượng?
Hãy bắt đầu từ những tác phẩm nhỏ của các nghệ sĩ trẻ tại các triển lãm địa phương hoặc các nền tảng nghệ thuật trực tuyến. Đừng quá lo lắng về giá trị đầu tư. Hãy chọn một tác phẩm thực sự “nói chuyện” với bạn, một tác phẩm mà bạn cảm thấy vui khi ngắm nhìn nó mỗi ngày. Đó là khởi đầu tốt nhất.
Xem tranh trừu tượng không phải là một đích đến, mà là một hành trình khám phá. Bằng cách thay đổi câu hỏi từ “cái gì” sang “cảm giác gì” và áp dụng quy trình 5 bước đơn giản, bạn đã có trong tay chiếc chìa khóa để mở ra vô số thế giới cảm xúc và ý tưởng.
