Hướng dẫn cách bảo quản tranh sơn mài đúng cách tại nhà
Tranh sơn mài không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo mà còn là kết tinh của kỹ thuật thủ công truyền thống Việt Nam. Tuy nhiên, để giữ được vẻ đẹp bền lâu và giá trị thẩm mỹ của chúng, việc bảo quản đúng cách là vô cùng quan trọng.
Trong bài viết này của Artnam sẽ chia sẻ cách bảo quản tranh sơn mài tại nhà hiệu quả, giúp bạn gìn giữ từng đường nét tinh xảo và màu sắc rực rỡ của bức tranh theo thời gian.
Tranh sơn mài là gì?
Tranh sơn mài là một loại tranh mỹ thuật truyền thống của Việt Nam, được sáng tác và hoàn thiện bằng kỹ thuật sơn mài – tức là dùng nhiều lớp sơn ta (nhựa cây sơn) kết hợp với các vật liệu như vàng, bạc, vỏ trai, vỏ trứng, than, màu khoáng… để tạo nên bề mặt bóng sâu, màu sắc bền và hiệu ứng đặc biệt.
Tranh sơn mài nên được treo ở đâu để bảo quản tốt nhất?
Để bảo quản tranh sơn mài tốt nhất, bạn nên treo ở những vị trí có điều kiện ổn định, tránh các yếu tố gây hại:
Nơi có ánh sáng nhẹ và ổn định
- Tốt nhất là ánh sáng tán xạ từ cửa sổ có rèm hoặc ánh sáng đèn LED chuyên cho trưng bày tranh.
- Tránh ánh nắng trực tiếp hoặc ánh sáng mạnh kéo dài, vì tia UV sẽ làm sơn phai và giòn.
Tránh nơi ẩm ướt hoặc nhiệt độ thay đổi đột ngột
- Không treo tranh sát phòng tắm, bếp, ban công, hầm.
- Tránh gần máy lạnh, máy sưởi, hoặc cửa ra vào thường mở ra ngoài trời.
Cao hơn tầm tay với và an toàn khỏi va chạm
- Treo cao khoảng 1,4–1,6 m từ sàn đến tâm tranh để vừa tầm nhìn và giảm nguy cơ bị va quệt.
- Nên giữ khoảng cách 1–2 cm so với tường để lưu thông khí.
Không gần nguồn nhiệt hoặc khói bụi
- Tránh treo gần bếp, lò sưởi, nến, hoặc nơi hay có khói thuốc.
- Khói bụi bám lâu sẽ làm bề mặt tranh xỉn màu và khó vệ sinh.
Hướng dẫn cách bảo quản tranh sơn mài đúng cách
Tranh sơn mài có lớp sơn và chất liệu đặc biệt (sơn ta, vàng bạc, vỏ trứng, vỏ trai, …) nên nếu bảo quản không đúng cách sẽ dễ bị xước, phai màu, nứt hoặc mốc. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết cách bảo quản đúng:
Tránh ánh sáng trực tiếp
- Không để tranh dưới ánh nắng gắt hoặc sát cửa sổ không có rèm che, vì tia UV sẽ làm màu sơn bạc và bong tróc.
- Ánh sáng tốt nhất là ánh sáng tán xạ, nhẹ, hoặc dùng đèn LED có chỉ số CRI cao và không tỏa nhiệt mạnh.
Kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm
- Nhiệt độ lý tưởng: khoảng 20–28°C.
- Độ ẩm: 50–60%. Quá ẩm dễ gây mốc, quá khô dễ làm sơn nứt.
- Tránh treo tranh sát tường ẩm hoặc nơi gần máy lạnh, máy sưởi, quạt sưởi.
Vệ sinh bề mặt đúng cách
- Chỉ lau nhẹ bằng khăn mềm, khô, sạch (như khăn microfiber).
- Không dùng nước, dung môi hay hóa chất tẩy rửa vì có thể làm hỏng lớp sơn.
- Nếu có bụi bám lâu ngày, dùng chổi lông mềm quét nhẹ.
Treo và trưng bày an toàn
- Treo tranh cách tường khoảng 1–2 cm để lưu thông khí.
- Tránh vị trí có luồng gió mạnh hoặc nơi dễ va chạm.
- Dùng móc treo chắc chắn, phù hợp trọng lượng tranh.
Bảo quản khi không trưng bày
- Bọc tranh bằng giấy chống ẩm hoặc vải mềm không xơ.
- Đặt tranh đứng hoặc nằm nghiêng nhẹ, không để vật nặng đè lên.
- Cất ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh áp sát sàn.
Kiểm tra định kỳ
- 2–3 tháng nên kiểm tra xem tranh có dấu hiệu mốc, nứt, bong hay không.
- Nếu phát hiện hư hại, nên nhờ nghệ nhân hoặc cơ sở chuyên phục chế sơn mài xử lý, tránh tự can thiệp.
Các mẹo dân gian làm sạch tranh sơn mài
Với tranh sơn mài, dân gian có một số mẹo vệ sinh nhẹ nhàng để giữ độ bóng và màu sắc mà không làm hỏng lớp sơn. Tuy nhiên, vì đây là chất liệu nhạy cảm, mọi cách làm đều phải nhẹ tay và thử trên diện tích nhỏ trước.
Lau bằng khăn mềm thấm nhẹ rượu gạo loãng
- Rượu gạo pha loãng (tỉ lệ 1 rượu : 5–10 nước) giúp hòa tan nhẹ bụi bẩn, dầu mỡ bám.
- Lau thật nhanh rồi dùng khăn khô mềm lau lại ngay.
- Không dùng rượu mạnh hoặc cồn y tế vì dễ ăn mòn sơn.
Dùng khoai tây tươi
- Cắt đôi củ khoai tây tươi, chà nhẹ phần mặt cắt lên bề mặt tranh (đã lau bụi trước).
- Chất tinh bột giúp hút dầu mỡ, bụi mịn.
- Lau lại bằng khăn mềm khô.
Sữa bò tươi không đường
- Thấm một chút sữa vào khăn mềm, lau nhanh bề mặt.
- Protein và chất béo trong sữa giúp tạo độ bóng nhẹ.
- Lau lại bằng khăn khô để tránh lưu lại ẩm.
Trà xanh nguội
- Dùng nước trà xanh đặc đã để nguội, thấm khăn mềm rồi lau nhẹ.
- Polyphenol trong trà giúp làm sạch và khử mùi nhẹ.
- Lau lại bằng khăn khô.
Câu hỏi FAQ cách bảo quản tranh sơn mài
Nên vệ sinh tranh bao lâu một lần?
Nếu tranh treo ở nơi ít bụi, chỉ cần vệ sinh nhẹ mỗi 2–3 tháng bằng khăn mềm khô hoặc chổi lông mềm. Nếu khu vực nhiều bụi, có thể vệ sinh hàng tháng, nhưng phải thao tác thật nhẹ tay. Không lau ướt hay dùng hóa chất tẩy rửa.
Nếu lớp sơn bong, mình tự sửa được không?
Không nên. Lớp sơn mài rất mỏng, việc phục chế đòi hỏi kỹ thuật và nguyên liệu phù hợp. Tự sửa có thể khiến mảng bong lan rộng hoặc mất màu nguyên bản. Tốt nhất nên đem đến nghệ nhân hoặc cơ sở phục chế chuyên nghiệp.
Có phủ keo giữ bóng thêm được không?
Không nên tự ý phủ keo, vecni hay lớp bảo vệ khác vì có thể làm thay đổi màu, ánh và kết cấu bề mặt. Lớp phủ không đúng loại còn gây ngả vàng hoặc bong tróc sau thời gian ngắn.
Tranh cũ cần lưu ý gì đặc biệt?
Tranh sơn mài cũ thường giòn, dễ nứt và nhạy cảm với độ ẩm, nhiệt độ. Nên:
- Treo ở nơi thật ổn định về môi trường.
- Vệ sinh cực kỳ nhẹ nhàng, tránh chà xát.
- Không để ánh nắng chiếu trực tiếp.
- Kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm mốc, nứt hay bong.
Việc gìn giữ vẻ đẹp và giá trị của tranh sơn mài không hề khó nếu bạn áp dụng đúng phương pháp. Chỉ cần chú ý đến môi trường trưng bày, vệ sinh định kỳ và tránh những tác động gây hại, bức tranh của bạn sẽ luôn giữ được nét rực rỡ như mới.
Hy vọng những chia sẻ của Artnam về cách bảo quản tranh sơn mài tại nhà trong bài viết này, sẽ giúp bạn yên tâm hơn khi trưng bày và lưu giữ những tác phẩm nghệ thuật quý giá cho không gian sống của mình.
